این روزها در حال مطالعه کتاب اینترنت با مغز ما چه میکند (یا کم عمق ها) اثری خواندنی از نیکلاس کار (Nicholas Carr) هستم. پیش از بیان هر چیزی درباره این کتاب، بر این نکته باید تاکید کرد که خواننده این اثر با یک منبعِ سرشار از ارجاعات متعدد روبرو است. این کتاب در جای‌جای خود به منابع مختلف استناد میکند و از این جهت باید یک اثر علمی روبرو هستیم.
نیکلاس کار در این کتاب به اختراعات متعددی که بر شیوه تفکر انسان تاثیر گذاشته میپردازد و سیر تاریخی آنها را بررسی میکند. از اختراع خط و الفبا تا اختراع دستگاه چاپ و کتابخوان‌های الکترونیک.
فکر میکنم منظور کلیدی نیکلاس کار را میتوان به صورت شکل زیر نمایش داد:
در ابتدا این ما هستیم که برای بهتر کردن زندگی‌مان و رفع نیازهایمان، ابزاری را اختراع میکنیم، اما به مرور این ابزار جدید، شرایط جدیدی را هم خلق میکند و بر شیوه تفکر و در نتیجه سبک زندگی ما تاثیر خواهد گذاشت. بنابراین این رابطه بین ما و ابزارهای تولید شده توسط ما، یک رابطه دوطرفه است و نه یک‌طرفه.
اگر بخواهم مثالی بیرون از دنیای تکنولوژی بزنم، فکر کنم استفاده ما از آپارتمانها، مثال خوبی باشد. در ابتدا برای رفع نیازمان، آپارتمانها را ساختیم و مشکل کمبود فضا در شهرها را حل کردیم. اما به مرور اقتضائات زندگی آپارتمان‌نشینی بر ما تحمیل شد. این اقتضائات جدید، به مرور شیوه نگاه ما را عوض کرده است. به عبارتی شیوه فکر کردن ما از این ابزار تولیدی خودمان رنگ گرفته است.
نیکلاس کار با ارجاع به منابع معتبری که عملکرد مغز انسان را در حین فعالیتهای مختلف مشاهده کرده‌اند، این واقعیت را به ما نشان میدهد که این تغییراتِ حینِ استفاده ما از ابزارهای مختلف، موجب تغییرات قابل رویت در بخشهای مختلف مغز ما میشود.
در نهایت بعد از بررسی روندهای تاریخی در این کتاب، تاثیر اینترنت بر مغز ما واکاوی خواهد شد. فکر میکند بد نباشد این توصیف از پشت جلد این کتاب را بخوانیم:
“«آیا اینترنت ما را احمق میکند؟» پرسشی که نیکلاس کار مطرح کرد، تلنگری بود برای آغاز یکی از مهمترین بحثهای دوران ما: وقتی داریم از مواهب اینترنت لذت میبریم، آیا در واقع توانایی مان را برای خواندن و تفکر عمیق فدا میکنیم؟ کار در این کتاب با تکیه بر دامنه وسیعی از مطالعات تاریخی و علمی تلاش میکند تاثیرات شناختی اینترنت را بر ذهن انسان بکاود. در جهان امروز که فناوری اطلاعات با سرعتی خیره کننده به پیش می‌تازد و در میانه مسابقه شتابان همگامی با فناوری‌های روز، این بحث دعوتی است به توقفی کوتاه و تامل در مسیری که تاکنون طی کرده‌ایم و راهی که پیش رو داریم.”
عنوان اصلی این کتاب در نسخه انگلیسی The Shallows است. اما آیا واقعا گشت و گذار در اینترنت منجر به کم‌عمق شدن ما میشود؟ براستی اینترنت با مغز ما چه میکند؟
از اینترنت و استفاده از آن که گریزی نیست، اما شاید با خواندن این کتاب راه‌هایی برای استفاده بهتر از آن پیدا کنیم، به نحوی که کمترین آسیب را به مغزمان برسانیم.
من چاپ سوم این کتاب از نشر گمانه را مطالعه میکنم. علی الظاهر این ترجمه بهتر از ترجمه دیگری است که برای این کتاب موجود است.
